Androgeny w medycynie - maj 2009

Do stosowania androgenów, w tym testosteronu, nie wystarczy wiedza wyniesiona z forum internetowego czy od najlepszego kolegi. Trzeba znać podstawy działania tych hormonów endogennych (produkowanych przez organizm) i wskazania do ich stosowania leczniczego.
Testosteron jest syntetyzowany w 95% w jądrach i w dużo mniejszym zakresie w korze nadnerczy, w ilości około 6 mg dziennie w rytmie dobowym, z najwyższym wydzielaniem do krwi w godzinach porannych i najmniejszym w godzinach popołudniowych.
Synteza testosteronu podlega kontroli hormonalnej (oś podwzgórzowo-przysadkowo-gonadowa). W mózgu, w obrębie podwzgórza, produkowany jest hormon uwalniający gonadotropiny – gonadoliberyna (GnRH). Wydzielana jest ona do krwiobiegu i kontroluje uwalnianie hormonu luteinizującego (LH) z przedniego płata przysadki. Hormon luteinizujący wpływa na komórki Leydiga w jądrach i indukuje wydzielanie testosteronu do krwiobiegu. Testosteron w mechanizmie sprzężenia zwrotnego hamuje wydzielanie GnRH i LH. W postaci wolnej krąży we krwi jedynie około 2% zsyntetyzowanego testosteronu – jest to postać aktywna biologicznie. Pozostała pula związana jest z albuminami osocza (40%) oraz globuliną wiążącą hormony płciowe (SHBG). Połączenie z albuminami osocza stanowi pulę testosteronu gotową do wykorzystania w miarę potrzeb organizmu. Pojęcie testosteronu biodostępnego oznaczać zatem będzie sumę stężeń testosteronu wolnego i związanego z albuminami. Stężenie krążącego SHBG, a zatem pula białek mogących wiązać testosteron, zależy od wpływu hormonów (zwiększana jest przez estrogeny i nadmiar hormonów tarczycowych, natomiast zmniejszana przez egzogenne androgeny, glukokortykoidy albo hormon wzrostu), a także stanów chorobowych, takich jak niedoczynność tarczycy, akromegalia lub otyłość. Wraz z wiekiem, stężenie SHBG wzrasta, powodując spadek stężenia wolnego testosteronu wpływającego na tkanki docelowe. Wolny testosteron wpływa na tkanki docelowe po połączeniu z receptorami wewnątrzkomórkowymi, które aktywują specyficzne geny. W konsekwencji powoduje ono wzrost syntezy odpowiednich białek w tkankach docelowych (działanie anaboliczne). W wielu tkankach testosteron jest metabolizowany do innych aktywnych hormonów steroidowych – dihydrotestosteronu (skóra, wątroba, gruczoł krokowy) albo estradiolu (jądra, mózg, tkanka tłuszczowa).
Androgeny endogenne odgrywają bardzo istotną rolę w kolejnych etapach życia mężczyzny. W życiu płodowym powodują różnicowanie męskich narządów płciowych, m.in. gruczołu krokowego, pęcherzyków nasiennych, prącia i moszny. Sugeruje się, że wpływają na rozwój i dojrzewanie mózgu. Podczas okresu pokwitania odpowiadają za indukcję procesu dojrzewania. Testosteron jest konieczny do zapoczątkowania produkcji nasienia, inicjacji wytrysków i rozwoju męskich drugorzędowych cech płciowych, w tym męskiego rozmieszczenia owłosienia (na twarzy, okolicach łonowych, na klatce piersiowej i pod pachami), powiększenia krtani i pogrubienia strun głosowych. Androgeny odpowiadają również w okresie pokwitania za potencjalne zakończenie wzrostu na długość tkanki  kostnej, będące wynikiem zarastania chrząstek nasadowych kości długich.
W wieku dorosłym androgeny są niezbędne do utrzymania prawidłowej funkcji tkanek układu płciowego i męskich drugorzędowych cech płciowych. Testosteron nieswoiście nasila ogólny metabolizm, wpływa na masę i siłę mięśniową, dystrybucję tłuszczu, masę tkanki kostnej i erytropoezę. Jest on podstawowym czynnikiem wpływającym na popęd płciowy (libido) oraz specyficzne zachowania i czynności seksualne. Odgrywa rolę w rozwoju funkcji poznawczych, jak również wpływa na nastrój i samopoczucie (odczuwanie dobrostanu psychicznego).